Παρουσίαση τοῦ Λευκώματος τοῦ κ. Ἀλέκου Μαρκόγλου "Πατρίδες Μικρᾶς Ἀσίας"

Τό Σάββατο 25 Ἰουνίου 2022, σέ ἐκδήλωση πού διοργανώθηκε στό Διεθνές Ἱπποκράτειο Ἵδρυμα Κῶ ἀπό τήν Ἀστική Ἑταιρεία "Ἱπποκράτης" καί τόν Σύλλογο Μικρασιατῶν Κῶ "Ὁ Ἡρόδοτος", ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κώου καί Νισύρου κ. Ναθαναήλ παρουσίασε τό προσφάτως ἐκδοθέν Λεύκωμα τοῦ κ. Ἀλέκου Μαρκόγλου, Καθηγητοῦ Μαθηματικῶν καί Προέδρου τοῦ Συλλόγου Μικρασιατῶν Κῶ "Ὁ Ἡρόδοτος" μέ τίτλο "Πατρίδες Μικρᾶς Ἀσίας".

Ἀκολουθεῖ τό κείμενο τῆς παρουσιάσεως τοῦ Σεβασμιωτάτου.

Μέ ἰδιαίτερη χαρά ἀποδέχθηκα τήν εὐγενῆ πρόσκληση νά παρουσιάσω τό καλαίσθητο, ὀγκῶδες καί πλουσιώτατο σέ ὑλικό πρόσφατο ἔργο τοῦ πολύ ἀγαπητοῦ φίλου καί συνεργάτη κυρίου Ἀλέκου Μαρκόγλου, Προέδρου τοῦ Συλλόγου Μικρασιατῶν Κῶ «Ὁ Ἡρόδοτος», Καθηγητοῦ Μαθηματικῶν, καί διατελέσαντος, ἐπί δεκαετίαν, Λυκειάρχου τοῦ Ἱπποκρατείου Λυκείου Κῶ.

Τό βιβλίο αὐτό, πού προστίθεται σέ μακρά σειρά σημαντικῶν, γιά τή διατήρηση τῆς ἱστορικῆς μνήμης τοῦ τόπου μας, δημοσιευμάτων τοῦ συγγραφέως, δίνει σαφές καί ξεκάθαρο στίγμα ἤδη ἀπό τό ἐξώφυλλο.

Ὁ τίτλος του «Πατρίδες Μικρᾶς Ἀσίας» δέν εἶναι συνηθισμένος. Ἄν καί ἔχουν τεθεῖ σέ κυκλοφορία πολλά ἀξιόλογα ἔργα πού ἀναφέρονται στή Μικρά Ἀσία, συνήθως στόν τίτλο τήν προσδιορίζουν ὡς «χαμένη πατρίδα» ὡς «ἀλησμόνητη πατρίδα», ὡς «ἀξέχαστη πατρίδα» ὡς «ἀγαπημένη πατρίδα» κ.λπ. Ὁ κύριος Ἀλέκος Μαρκόγλου παραλείπει συνειδητά (ὅπως σημειώνει καί στήν Εἰσαγωγή του) νά βάλει κάποιον προσδιορισμό πρίν ἀπό τή λέξη Πατρίδα καί ἔτσι, ὑπογραμμίζει ὅτι οἱ περιοχές τῆς Μικρᾶς Ἀσίας οὔτε «ἀλησμόνητες» εἶναι οὔτε «ἀξέχαστες». Εἶναι καί θά παραμείνουν Πατρίδες ὅσο ὑπάρχουμε ὅλοι ἐμεῖς πού τίς θεωροῦμε Πατρίδα μας, κι ἄν ἀκόμη δέν γεννηθήκαμε σέ αὐτές ἤ δέν τίς ἔχουμε ἐπισκεφθεῖ.

Πάντοτε τά νησιά μας, τά Δωδεκάνησα, ἦταν ἑνωμένα, γεωγραφικά, διοικητικά καί οὐσιαστικά, μέ τίς Πατρίδες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, καθώς αὐτές εἶχαν ἀμιγεῖς ἑλληνικούς πληθυσμούς ἀπό τά βάθη τῆς ἀρχαιότητας καί σέ αὐτές ἄνθισε γιά χιλιάδες χρόνια ἑλληνικότατος πολιτισμός ἀπό τούς ἑκατοντάδες χιλιάδες Ἕλληνες πού τίς κατοικοῦσαν καί τούς ἔδιναν ζωή γιά περισσότερο ἀπό τέσσερις χιλιάδες χρόνια.

Τό γεγονός ὅτι τά ἀγαπημένα μας Δωδεκάνησα ἦταν κάποτε μία γεωλογική ἑνότητα μέ τήν ἱερή γῆ τῆς Ἰωνίας ὑπενθυμίζει σέ ὅλους ὅτι αὐτοί πού σήμερα καπηλεύονται αὐτήν τήν ἑνότητα εἶναι ξένοι γιά τόν τόπο! Ἦλθαν λίγες ἑκατοντάδες χρόνια πρίν, ὡς κατακτητές πού σκότωσαν, κατέστρεψαν καί προσπάθησαν νά ἀφανίσουν κάθε σπουδαῖο πολιτιστικό στοιχεῖο πού μέ κόπο καί μόχθο δημιούργησαν οἱ πρόγονοί μας. Ἡ γῆ τῆς Ἰωνίας εἶναι γῆ ἑλληνική καί τίποτα δέν μπορεῖ νά τό ἀλλάξει αὐτό.

Σέ ὅλη τή βυζαντινή περίοδο ἡ Κῶς διοικητικά ἦταν ἑνωμένη μέ τήν περιοχή τῆς Στροβίλου ἀποτελώντας ἀδιάσπαστη ἑνότητα. Κατά τόν 11ο αἰῶνα πολύ στενή σχέση μέ τή Μικρασιατική Ἀκτή εἶχε ὁ Κῶος Ὅσιος Ἀρσένιος Σκηνούριος, καθώς διατηροῦσε πατρογονική Μονή στήν περιοχή τῆς Στροβίλου, ἀπέναντι ἀπό τήν Κῶ. Μάλιστα, ἐκεῖ συναντήθηκε μέ τόν Ὅσιο Χριστόδουλο τόν Λατρηνό, τόν ὁποῖο προσκάλεσε στήν ἀρχή νά γίνει Ἡγούμενος σέ αὐτή τή Μονή καί στή συνέχεια στήν Κῶ, ὅπου τοῦ παραχώρησε μεγάλες ἐκτάσεις ἀπό τήν περιουσία του καί τοῦ ἔδωσε χρήματα γιά νά οἰκοδομήσει τήν Ἱερά Μονή Παναγίας Καστριανῶν στό Παλαιό Πυλί. Μάλιστα, τήν ἴδια ἐποχή, ἡ οἰκογένεια Καβαλλούρη, τά δύο ἀδέλφια ὁ βεστάρχης Κωνσταντῖνος καί ἡ μοναχή Μαρία, πού ἦταν καί αὐτοί Κῶοι, διατηροῦσαν Μονή στή Στρόβιλο, ὅπως μαθαίνουμε ἀπό τά αὐτοκρατορικά χρυσόβουλλα.

* * *

Ὁ Ἀλέκος Μαρκόγλου, ὅπως ἔπραξε κατά τό παρελθόν ὁ Στράβων, ἔρχεται νά μᾶς γνωρίσει μέ ἀναλυτικό, περιεκτικό καί ἐποπτικό ταυτοχρόνως τρόπο, τήν καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολή, γιά τήν ὁποία ἔχουν γραφεῖ καί εἰπωθεῖ πολλά. Τό ταξίδι, κατά τή μέθοδο τοῦ Στράβωνος, ξεκινᾶ ἀπό τά δυτικά καί τά βόρεια καί προχωρᾶ πρός τά νότια καί τά ἀνατολικά. Ἔτσι, ἔχουμε ἕνα ἐντυπωσιακό πανόραμα ἀπό πεντακόσιες σχεδόν φωτογραφίες καί ἐπιστολικά δελτάρια πού παρουσιάζουν ἑβδομήντα πόλεις καί περιοχές.

Ἡ παρουσίαση περιλαμβάνει πλῆθος συμπληρωματικῶν καί βοηθητικῶν στοιχείων (ἐκκλησιαστικῶν, οἰκονομικῶν, πολιτιστικῶν, κοινωνικῶν κ.λπ.), τά ὁποῖα σέ συνδυασμό μέ τίς εἰκόνες πού σχηματίζονται μέσα μας ἀπό τήν παράθεση τοῦ ἐποπτικοῦ ὑλικοῦ, ζωντανεύουν αὐτό πού γιά χιλιάδες χρόνια ἀνθοῦσε καί διατηροῦν τή μνήμη αὐτοῦ πού βίαια ξεριζώθηκε.

Ὁ συγγραφέας, ὡς ἔμπειρος ἐκπαιδευτικός, μᾶς καθοδηγεῖ μέ ἁπλό καί μεθοδικό τρόπο καί μᾶς βοηθᾶ συνεχῶς νά τόν ἀκολουθήσουμε στό ταξίδι πού ξεκινᾶ ἀπό τήν Ἀδριανούπολη (στήν Ἀνατολική Θράκη) καί καταλήγει στό λιμάνι τῆς Ἀέξανδρέττας (στά σύνορα τῆς Τουρκίας μέ τή Συρία). Ἡ περιήγηση ἀκολουθεῖ τήν πορεία τοῦ χάρτη: Ἀνατολική Θράκη, Δαρδανέλια, Προποντίδα, περιοχή Προύσας, περιοχή Σμύρνης, Παράλια Αἰγαίου, περιοχή Ἀϊδινίου, περιοχή Ἰκονίου, Παράλια Μεσογείου (στή νότια Μικρά Ἀσία) καί, τέλος περιοχή τῶν Ἀδάνων.

Σέ ὅλες τίς περιπτώσεις ὁ συγγραφέας παραθέτει τά ἑλληνικά ὀνόματα, μέ τά ὁποῖα εἶναι συνήθως γνωστές σέ ἐμᾶς οἱ πόλεις καί ἡ περιοχή τους, ἀλλά δέν παραλείπει νά ἀναφέρει τά τοπωνύμια πού χρησιμοποιοῦνται σήμερα. Μία ἐνδιαφέρουσα παράμετρος εἶναι ἡ σύνδεση μέ τήν ἱστορία, συνήθως ἀπό τήν ἀρχαιότητα, ἀλλά καί ἡ ἀναφορά στή δύσκολη περίοδο 1914-1922.

Ἐξαιρετικά ἐνδιαφέροντα εἶναι τά πληθυσμιακά στοιχεῖα πού παρατίθενται, καθώς ἀποκαλύπτουν ὅτι σέ πολλές περιπτώσεις, ὁ ἑλληνικός πληθυσμός ὑπερτεροῦσε τοῦ τουρκικοῦ. Ἐξίσου, ἄν ὄχι περισσότερο, σημαντικές εἶναι οἱ, κατά πόλη καί περιοχή, ἀναφορές στόν ρόλο τῶν Ἑλλήνων στήν οἰκονομική ζωή. Ὁ προσεκτικός ἀναγνώστης διαπιστώνει ὅτι ἐκτός ἀπό τό ἐμπόριο, πού ἦταν σχεδόν ἀποκλειστικά σέ ἑλληνικά χέρια, ἑλληνικά ἦταν τά περισσότερα ἐργοστάσια, βιοτεχνίες, ὀρυχεῖα καί μεταλλεῖα. Ὅλη σχεδόν ἡ πλούσια παραγωγή τῆς Μικρᾶς Ἀσίας συγκεντρωνόταν ἀπό Ἕλληνες, παραδιδόταν σέ ἑλληνικές ἐπιχειρήσεις γιά μεταποίηση, τυποποίηση καί ἀξιοποίηση, καί ἐν συνεχείᾳ καί πάλι Ἕλληνες ἀνελάμβαναν τή μεταφορά, τήν ἐμπορική προώθηση καί τήν ἐξαγωγή της. Τά ἐξαιρετικῆς ποιότητας προϊόντα τῆς εὐφορης γῆς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἦταν περιζήτητα στήν Ἑλλάδα, στήν εὐρύτερη Ἀνατολή, ἀλλά καί σέ ὁλόκληρη τήν Εὐρώπη.

Αὐτή τήν ἐντυπωσιακή δραστηριότητα πού δέν ἔχει ἀποτιμηθεῖ πλήρως καί δέν ἔχει μελετηθεῖ ἀκόμη ἐπαρκῶς, διέκοψε ἀπότομα ἡ καταστροφή τοῦ 1922. Μάλιστα, καί αὐτό ὀφείλουμε νά τό ὑπογραμμίσουμε, ποτέ δέν ἐπανῆλθε στά πρό τοῦ 1922 ἐπίπεδα.

* * *

Στόν τόμο προβάλλονται καί οἱ ἄλλες παράμετροι, πού βοηθοῦσαν στήν πρόοδο τῶν Ἑλλήνων, ἀλλά ὁ συγγραφέας ἑστιάζει, καί ἰδιαιτέρως θέλουμε νά τόν εὐχαριστήσουμε γι᾿ αὐτό, σέ ἕνα σημεῖο πού ἀποτελεῖ τήν καρδιά τῆς ἐντυπωσιακῆς παρουσίας τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά Ἀσία: στήν ἐκπαίδευση.

Ὅπως γνωρίζουμε ἀπό τήν Κῶ, ἡ ἐκπαίδευση κατά τήν Τουρκοκρατία ἦταν ὑπό τήν εὐθύνη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων. Ὁ Μητροπολίτης σέ ἄμεση συνεργασία μέ τήν ἡγεσία τῆς Ἑλληνορθόδοξης Κοινότητας ἔθετε σέ λειτουργία καί συντηροῦσε τά Ἑλληνικά Ἐκπαιδευτικά Ἱδρύματα. Μάλιστα, συνήθως διέθετε ἐκκλησιαστικά κτήματα, ἡ ἀξιοποίηση τῶν ὁποίων ἐξασφάλιζε τούς ἀναγκαίους πόρους γιά τήν ἀμοιβή τῶν διδασκόντων καί τήν κάλυψη τῶν ἄλλων ἐξόδων τοῦ Ἱδρύματος. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς Ἁγίας Μαρίνας στήν πόλη μας, καθώς οἱ πόροι πού ἀπέφεραν τά κτήματά της διετίθεντο στά Σχολεῖα τῆς πόλης.

Ἐπίσης, σημαντική γιά τή λειτουργία τῶν σχολείων, ἦταν ἡ στήριξη ἀπό τούς πολλούς Εὐεργέτες, οἱ ὁποῖοι ὄχι μόνο βοηθοῦσαν οἰκονομικά στή λειτουργία Ἐκπαιδευτικῶν Ἱδρυμάτων, ἀλλά κυρίως, ἀνελάμβαναν τήν ἀρχική, μεγάλη καί δυσβάστακτη, δαπάνη γιά τήν ἀνέγερση καί τόν ἐξοπλισμό τοῦ Διδακτηρίου, τό ὁποῖο στή συνέχεια παρέδιδαν στήν Ἑλληνορθόδοξη Κοινότητα. Αὐτό τό διαπιστώνουμε ἀπό τή μελέτη τῶν φωτογραφιῶν καί τῶν ἐπιστολικῶν δελταρίων, καθώς πολλά εἰκονιζόμενα σχολεῖα φέρουν τό ὄνομα τοῦ ἱδρυτῆ τους.

Μέ αὐτές τίς προϋποθέσεις, καί μέ δεδομένη τή μακρά παράδοση γνώσεως, πολιτισμοῦ καί καλλιέργειας τῆς ἐπιστήμης ἀπό τήν ἀρχαιότητα, μέ τούς πολλούς φιλοσόφους καί τίς πολλές ἐπιστημονικές σχολές, τό ἐπίπεδο τῆς ἐκπαιδεύσεως τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά Ἀσία φθάνει σέ ἀξιοπρόσεκτα ἐπίπεδα, πού δέν ἔχουν πολλά νά ζηλέψουν ἀπό τό παρόν.

Πρῶτα ἀπό ὅλα ὀφείλουμε νά τονίσουμε ὅτι, ἄν καί ἡ ἐκπαίδευση τότε δέν ἦταν ὑποχρεωτική, ἀπό τά στοιχεῖα πού παραθέτει ὁ κύριος Μαρκόγλου, διαπιστώνουμε πώς σχεδόν τό σύνολο τῶν ἀγοριῶν παρακολουθοῦσε τά ἐγκύκλια μαθήματα. Τό ἐντυπωσιακό, ὅμως, εἶναι ὅτι πολύ ὑψηλός ἦταν ὁ ἀριθμός τῶν κοριτσιῶν πού πήγαιναν στό σχολεῖο καί ἀποκτοῦσαν σοβαρή καί ἀξιόλογη μόρφωση, καί μάλιστα, σέ ἐποχή πού ἡ μόρφωση τους ἐθεωρεῖτο μᾶλλον περιττή, καί ἴσως καί ἐπικίνδυνη...

Ὅλα αὐτά τά κορίτσια πού πύκνωναν κατά χιλιάδες τά Παρθεναγωγεῖα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, στή συνέχεια μετέφεραν στίς οἰκογένειές τους τά ἰδανικά τῆς μορφώσεως, τῆς ἀγάπης πρός τήν πίστη μας καί, φυσικά, πρός τή Μητέρα Πατρίδα. Μέ αὐτόν τόν τρόπο, ἀπό γενιά σέ γενιά δέν χάνονταν τά ἰδανικά πού κληρονόμησαν ἀπό τούς προγόνους τους. Ἀντιθέτως, διατηροῦνταν ὁλοζώντανα, μεταλαμπαδεύονταν μέ ὑπευθυνότητα καί σοβαρότητα καί ἀνανεώνονταν συνεχῶς.

Ἕνα ἄλλο στοιχεῖο προόδου καί ἔνδειξη τῆς σοβαρότητας μέ τήν ὁποία ἀντιμετώπιζαν τήν ἐκπαίδευση εἶναι ὅτι σχεδόν σέ ὅλες τίς Ἑλληνορθόδοξες Κοινότητες ὑπῆρχαν Νηπιαγωγεῖα στά ὁποῖα ἐπίσης φοιτοῦσαν ὑψηλοί ἀριθμοί ἀγοριῶν καί κοριτσιῶν. Καί τό τονίζω σημειώνοντας ὅτι ἴσως ὑπάρχουν κάποιοι ἀνάμεσά μας πού δέν ἔλαβαν τίς ἐκπαιδευτικές βάσεις στό Νηπιαγωγεῖο, καθώς ἡ ὑποχρεωτική προσχολική ἀγωγή στήν Ἑλλάδα θεσπίσθηκε τό 2006 καί ἡ διετής ὑποχρεωτική φοίτηση μόλις τό 2018.

Ἡ ἐκπαίδευση στή Μικρά Ἀσία εἶχε πλατιά καί στέρρεη βάση καί διαμόρφωνε ἀνθρώπους φιλοπρόοδους καί φιλόμουσους, ἐργατικούς, ἱκανούς νά ἀντιμετωπίζουν προκλήσεις, νά λύνουν καθημερινά προβλήματα, νά ἐπικοινωνοῦν μέ ἄλλες ἐθνικές καί θρησκευτικές ὁμάδες καί, ἐν γένει, νά ἐπιδιώκουν τήν πρόοδο, τό σύγχρονο, τό ὡραῖο καί τό εὐγενές στή ζωή τους.

Αὐτό εὔκολα διαπιστώνεται καί ἀπό μία ἄλλη παράμετρο πού προκύπτει ἀπό τή μελέτη τῶν φωτογραφιῶν. Τά ἑλληνικά διδακτήρια δεσπόζουν τῶν πόλεων καί τῶν οἰκισμῶν. Εἶναι κτισμένα σέ περίοπτες θέσεις, καλαίσθητα, μέ πλούσια διακόσμηση πού, συνήθως, παραπέμπει στό ἀρχαιοελληνικό παρελθόν. Πρόκειται γιά στιβαρά καί μεγαλόπρεπα κτήρια πού ἀντανακλοῦν τά αἰσθήματα ὑπερηφάνειας τῶν μαθητῶν τους καί, κατ᾿ ἐπέκτασιν, τῆς Ἐκκλησίας, τῆς Κοινότητας καί τῶν οἰκογενειῶν τους πού τά στήριζαν καί τά διατηροῦσαν σέ συνεχῆ, ἀπρόσκοπτη λειτουργία.

Ἐξαιρετικά σημαντικό στοιχεῖο τῆς ζωῆς τῶν Πατρίδων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας εἶναι ἡ ὕπαρξη καί ἡ λειτουργία τῶν Ὀρθοδόξων Μητροπόλεων καί τῶν Ἐνοριῶν τους σέ ὅλη τήν ἔκταση τῶν περιοχῶν πού παρουσιάζονται στόν τόμο. Στίς περισσότερες ἀπό αὐτές τίς περιοχές κήρυξαν Ἀπόστολοι καί ἵδρυσαν τίς τοπικές Ἐκκλησίες κατά τήν Ἀποστολική Ἐποχή, ὅπως ἐξάλλου ἔγινε καί στήν Κῶ, πού τήν ἐπισκέφθηκε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος τό 57 μ.Χ. καί ἵδρυσε τήν τοπική μας Ἐκκλησία.

Γνωρίζουμε ὅτι σχεδόν σέ ὁλόκληρη τή Μικρά Ἀσία ἐργάσθηκαν ἱεραποστολικά γιά μεγάλα χρονικά διαστήματα οἱ Ἀπόστολοι Παῦλος καί Βαρνάβας μέ τούς συνεργάτες τους. Στήν περιοχή τῆς Ἐφέσου, ἔδρασε, ἐπί πολλά ἔτη ἔζησε καί τελικά ἐκεῖ ἐκοιμήθη, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης, ὁ Θεολόγος καί Εὐαγγελιστής, καθώς καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ὁ ὁποῖος, μάλιστα, φυλακίστηκε ἐκεῖ γιά τρία χρόνια. Στόν Πόντο, στή Γαλατία, στήν Καππαδοκία καί στή Βιθυνία ἀπευθύνεται ἡ Πρώτη Ἐπιστολή τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου, ὁ ὁποῖος πιθανότατα εἶχε κηρύξει ἐκεῖ.

Μετά τήν Ἀποστολική Ἐποχή, εἶναι ἀναρίθμητοι οἱ Ἅγιοι πού ἔζησαν, ἔδρασαν καί μαρτύρησαν σέ αὐτά τά μέρη. Αὐτή τήν τεράστια παράδοση φροντίζει, διατηρεῖ, διασώζει καί ἀνανεώνει συνεχῶς τό Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο, τό ὁποῖο συνεχῶς στέλνει Ἐπισκόπους καί κληρικούς γενικότερα, ἱδρύει Μητροπόλεις καί Ἐπισκοπές, στηρίζει τήν Ἑλληνική Ἐκπαίδευση καί, μέ κάθε τρόπο δηλώνει τήν παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀκόμη καί μετά τή Μικρασιατική Καταστροφή καί τήν ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν.

Ὁρόσημο κάθε πόλης καί κάθε χωριοῦ, ἀκόμη καί ἐκεῖ πού οἱ Ἕλληνες δέν ὑπερτεροῦσαν πληθυσμιακά, εἶναι οἱ Ἐκκλησίες πού ἔχουν κτισθεῖ σέ ὑψώματα τῶν πόλεων, στό κέντρο τους, σέ σημεῖα ὑψηλῆς προβολῆς, πού φανερώνουν τήν ἀκμή τῶν Ἑλλήνων κατοίκων. Ἡ ἀκμή αὐτή ὑπογραμμίζεται ἀπό τό ὅτι οἱ περισσότεροι Ἱεροί Ναοί εἶναι νεόδμητα, μεγαλόπρεπα, ἐντυπωσιακά σέ μέγεθος, μέ πλοῦτο καί περίτεχνη διακόσμηση, πού συχνά περιλαμβάνει ἀρχαιοελληνικά στοιχεῖα πού δηλώνουν τή σύνδεση μέ τό ἐλληνικό μεγαλεῖο τῆς ἀρχαιότητας, κτίσματα. Ὅσα ἀπό αὐτά γλίτωσαν ἀπό τήν καταστροφική μανία τῶν Τούρκων στέκουν ἀγέρωχα μέχρι σήμερα καί θυμίζουν σέ ὅλους, σημερινούς κατοίκους καί ἐπισκέπτες, ποιός δημιούργησε καί διατήρησε γιά χιλιάδες χρόνια τόν πολιτισμό πού ἄνθισε στά ἱερά χώματα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης καί ποιά ἦταν ἡ αὐθεντική ταυτότητά τους.

Ἐκτενής -ὀρθότατα καλύπτει τό ἕνα τρίτο τοῦ τόμου- μέ πολύ πλούσιο φωτογραφικό ὑλικό πού ὑποστηρίζεται ἀπό πολλές ἐνδιαφέρουσες πληροφορίες, εἶναι ἡ ἀναφορά στή Σμύρνη καί τήν περιοχή της, ἡ ὁποία ξεπερνοῦσε σέ πρόοδο, ἀνάπτυξη καί ἐπιτεύγματα κάθε ἄλλη περιοχή. Ἱεροί Ναοί, κοινοτικά κτήρια, σχολεῖα, σύλλογοι, θέατρα, καταστήματα ἐστιάσεως, ἐπιχειρήσεις, ἡ περίφημη παραλιακή λεωφόρος, πολυτελεῖς ἀστικές καί ἐξοχικές κατοικίες καί πολλά ἄλλα, μᾶς ἀφήνουν ἔκθαμβους.

Στή Σμύρνη, κέντρο ἐμπορίου καί πολιτισμοῦ, κατέληγαν ὅλοι οἱ δρόμοι ἀπό τήν Ἀνατολή καί τή Δύση. Ἀντιστοίχως, ἀπό αὐτή ξεκινοῦσαν πρός τίς ἀντίθετες κατευθύνσεις διακινώντας ἀνθρώπους, ἰδέες, ἀντιλήψεις καί ἐμπορεύματα. Δέν εἶναι καθόλου τυχαῖο τό ὅτι ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος ἐκεῖ ἐπέλεξε νά δημιουργήσει τό Πανεπιστήμιο τῆς Ἰωνίας. Ἀντιλαμβανόταν ὅτι ἡ νευραλγική θέση τῆς πόλεως θά προσέφερε πολλά στόν Ἑλληνισμό καί οἱ φοιτητές θά ὠφελοῦνταν ἰδιαιτέρως ἀπό τίς Ἑλληνικές ρίζες καί τίς ὑπάρχουσες πνευματικές καταβολές. Ἡ ἀνάθεση τοῦ τεράστιου αὐτοῦ ἔργου στόν κορυφαῖο Ἕλληνα, διεθνοῦς φήμης καί παγκόσμιας ἀναγνώρισης, Μαθηματικό Κωνσταντῖνο Καραθεοδωρή, καί ἡ ἐξασφάλιση ἀπό τήν Ἑλληνική πολιτεία σύγχρονου ἐξοπλισμοῦ θά τό καθιστοῦσε διεθνές πνευματικό κέντρο πού θά ἄλλαζε τά πνευματικά δεδομένα στήν περιοχή καί θά οἰκοδομοῦσε στίς βάσεις πού εἶχε θέσει ἡ ἀνθοῦσα ἑλληνική ἐκπαίδευση.

Τό πυκνότατο σιδηροδρομικό δίκτυο διατηροῦσε καί ἐνίσχυε τούς δεσμούς ἀνάμεσα στίς πόλεις καί τά χωριά. Τά σπουδαῖα λιμάνια, ἀπό τή μία ἄκρη τοῦ ὁδοιπορικοῦ μέχρι τήν ἄλλη, τά πλοῖα, οἱ ναυτικοί, τό ἐμπόριο καί ἡ μεταποίηση, τά ἐργοστάσια, οἱ βιοτεχνίες, οἱ εἰσαγωγικές καί ἐξαγωγικές ἐπιχειρήσεις καί πολλά ἄλλα συνθέτουν τό ψηφιδωτό τῆς οἰκονομικῆς εὐμάρειας.

Ἡ ἔντονη κοινωνική ζωή, ὅπως ἀναδεικνύεται ἀπό τίς πολυτελεῖς ἀρχοντικές κατοικίες τῶν πόλεων, τούς εὐρεῖς δρόμους, τά πολυτελῆ ἐνδύματα τῶν κατοίκων, τά ἐντυπωσιακά δημόσια ρολόγια, τίς ἐμπορικές ζῶνες μέ τά καταστήματα καί τούς τεχνίτες, τά εὐαγῆ Ἱδρύματα, τίς ἀθλητικές διοργανώσεις καί τούς χώρους διασκεδάσεως ἀποτυπώνουν καί ζωντανεύουν, στό μέτρο τοῦ δυνατοῦ, τήν ἀνέμελη καθημερινότητα καί τήν εὐημεροῦσα ζωή.

Τά ἀγέρωχα ἀρχαῖα μνημεῖα, τά βυζαντινά Κάστρα, οἱ μεγαλόπρεποι Ἱεροί Ναοί, τά διδακτήρια ὅλων τῶν βαθμίδων, τά ὑψηλῆς οἰκονομικῆς καί πολιτιστικῆς ἀξίας κοινοτικά κτήρια, ἡ διακόσμησή τους, ἡ πυκνότητα καί τό μέγεθός τους δέν ἐπιτρέπουν νά ξεχάσουμε τόν ἑλληνικό πολιτισμό πού ἀνθίζει ἀπό τήν ἀρχαιότητα. Τόν πολιτισμό πού καπηλεύονται αὐτοί πού λίγα πνευματικά καί πολιτιστικά μνημεῖα ἔχουν νά ἐπιδείξουν...

Κι ἐπιπλέον μέσα ἀπό τίς φωτογραφίες διαπιστώνουμε ὁλοζώντανη τή σύνδεση μέ τό νησί μας: εἰκόνες καί πολλές ἀναφορές στήν κοιλάδα τοῦ Μαιάνδρου ποταμοῦ καί στό ὄρος Λάτμος ἤ Λάτρος, ὅπου ἔζησε καί διακρίθηκε ὁ Ὅσιος Χριστόδουλος ὁ Λατρηνός, ὁ ὁποῖος μέ πρόσκληση τοῦ Ὁσίου Ἀρσενίου Σκηνουρίου, ἦλθε στό νησί μας.

Ἀντικρύζουμε τά Μύλασα, ὅπου πῆγε ἡ Ὁσία Ξένη καί οἱ δύο θεραπαινίδες της ὅταν ἔφυγαν ἀπό τήν Κῶ.

Ἀφουγκραζόμαστε τίς ἀγωνίες τῶν Πετρουμιανῶν νά διασώσουν τήν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Πετρουμιανοῦ, ὅ,τι πολυτιμότερο εἶχαν, πού ἔφερε μαζί της ἡ πρόσφυγας Μαρία Μαρκόγλου γιά νά τοποθετηθεῖ στόν Ναό τοῦ Ἁγίου πού θά ἔκτιζαν στήν Κῶ. Τόν Ναό αὐτόν θά τόν ἐγκαινιάσουμε σέ λίγες ἡμέρες, στίς 10 Ἰουλίου, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί τίς εὐχές καί εὐλογίες τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου.

Στίς φωτογραφίες τοῦ τόμου ἀντικρύσαμε τό ἐρειπωμένο καί ἐγκαταλελειμμένο Λιβίσι, τό κεφαλοχώρι στό ὁποῖο γεννήθηκε ὁ νεοφανής Ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας μας ὁ Ὅσιος Ἰάκωβος τῆς Μονῆς τοῦ Ὁσίου Δαβίδ τοῦ Γέροντος στήν Εὔβοια. Μάθαμε γιά τά μέρη πού ἔζησε καί ἁγίασε ὁ Ἅγιος Ἀρσένιος ὁ Χατζηεφεντής. Τά ἴδια μέρη ἀπό τά ὁποῖα ξεκίνησε ὁ ἄλλος μεγάλος Ἅγιος τῶν ἡμερῶν μας, ὁ φαρασιώτης Ὅσιος Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης.

* * *

Κλείνοντας, ὀφείλω νά συγχαρῶ τήν Ἀστική Ἑταιρεία διά τῆς Προέδρου τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου αὐτῆς κυρίας Διονυσίας Τελλῆ γιά τή χρηματοδότηση τῆς καλαίσθητης καί πολυτελοῦς ἐκδόσεως, τόν Ἐπιστημονικό Διευθυντή τῆς Ἑταιρείας Δημήτριο Γερούκαλη, Ἰατρό καί ἀγαπητό φίλο καί συνεργάτη, ὁ ὁποῖος εἶναι ἡ ψυχή τοῦ μεγάλου ἐκδοτικοῦ προγράμματος τῆς Ἑταιρείας, καί τό Κέντρο Γραφικῶν Τεχνῶν τοῦ Παύλου Γερασκλῆ καί τοῦ Γιώργου Μαστρογιώργη καί τούς συνεργάτες του γιά τό ἄριστο αἰσθητικά ἀποτέλεσμα.

Δίχως ἀμφιβολία, τά συγχαρητήρια καί οἱ εὐχαριστίες μας ἀπευθύνονται κυρίως πρός τόν ἀγαπητό σέ ὅλους μας Ἀλέκο Μαρκόγλου, ὁ ὁποῖος ἐκτός ἀπό τό, ἐπί δεκαετίες, πλούσιο καί πολύπλευρο ἐκπαιδευτικό του ἔργο ἀπό τίς θέσεις τοῦ Καθηγητοῦ Μαθηματικῶν, τοῦ Ὑποδιευθυντοῦ καί τοῦ Διευθυντοῦ-Λυκειάρχου τοῦ Ἱπποκρατείου Λυκείου Κῶ, ποτέ δέν σταμάτησε νά συνεισφέρει στόν ἐμπλουτισμό τῆς τοπικῆς βιβλιογραφίας μέ σημαντικά ἔργα, πού ἀποτυπώνουν τήν ἀγάπη του πρός τόν τόπο μας, τό συλλεκτικό του μεράκι, τήν ἐπιστημονική του μεθοδικότητα, τή συγγραφική καί αἰσθητική του ἀρτιότητα καί τή διάθεσή του νά προσφέρει πρός ὅλους.

Τελευταῖο στή σύντομη αὐτή ἀναφορά ἄφησαμε αὐτό πού ἐπί αἰῶνες κουβαλᾶ τό βάρος τῆς διατηρήσεως ζωντανῆς τῆς ὀρθοδόξου πίστεώς μας καί τοῦ ἐντυπωσιακοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ στίς Πατρίδες Μικρᾶς Ἀσίας.

Ἀπό ὅσα τόσο ὄμορφα παρουσιάζονται στόν ἐν λόγῳ τόμο, τί θά ὑπῆρχε ἆραγε ἄν δέν εἴχαμε τήν πατρική σκέπη καί τή μητρική φροντίδα τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου;
Ἐλάχιστα ἤ τίποτα, καθώς ἡ Μητέρα Ἐκκλησία, ἐπί δύο χιλιάδες χρόνια, οἰκοδομεῖ, προστατεύει, διδάσκει, ἁγιάζει, εὐλογεῖ καί διατηρεῖ μέ ὅλες της τίς δυνάμεις, αὐτό πού ὅπως πολύ καλά γνωρίζει, εἶναι ἡ καρδιά τῆς Μικρασίας.

Ἡ μακραίωνη ἀδιάκοπη παρουσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ἡ συμβολή του στή διατήρηση τοῦ ὀρθοδόξου καί ἑλληνικοῦ χαρακτήρα αὐτῶν τῶν περιώνυμων πόλεων συνεχίζεται ἀπρόσκοπτα καί ἀδιάλειπτα μέχρι σήμερα.

Αὐτή ἡ ἀδιάκοπη παρουσία ἐπί τριάντα χρόνια ζωογονεῖται ἀπό τήν ἀνύστακτη μέριμνα, τίς λυσιτελεῖς ἀποφάσεις, τίς εὐφυεῖς πρωτοβουλίες καί τόν ἀνυποχώρητο ἀγῶνα, γιά τά δίκαια τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, ὁ ὁποῖος εἶναι παράδειγμα καί πρότυπο γιά ὅλους μας.

Ὁ Ἅγιος Θεός μας, εὐλογεῖ τούς ἀγῶνες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τῶν Οἰκουμενικῶν μας Πατριαρχῶν καί, παρά τίς πολλές δυσκολίες, τήν προσφυγιά καί τόν ξεριζωμό πού ἔζησαν οἱ πρόγονοί μας, δέν θά ἐπιτρέψει νά σβήσουν οἱ μνῆμες καί ὁ πολιτισμός πού ξεδίπλωσε ἐνώπιόν μας ὁ Ἀλέκος Μαρκόγλου μέ τό ἔργο του Πατρίδες Μικρᾶς Ἀσίας οὔτε νά χαθοῦν οἱ ἀναμνήσεις ἀπό τή ζωή στήν εὐλογημένη Μικρασία!

Ἄς μήν ἀφήσουμε τό κεράκι τῆς μνήμης νά σβήσει.

Ἄς τό προστατεύσουμε μέ τήν ἀγάπη μας.

Ἄς τό βοηθήσουμε νά δυναμώσει καί νά γίνει λαμπάδα μέ φλόγα μεγάλη πού θά φωτίζει καί θά ζεσταίνει τίς καρδιές μας γιά πάντα.

Σᾶς εὐχαριστῶ πού μέ ἀκούσατε!